Od kamieniołomów po przemysłową dzielnicę
100 lat temu Bronowice zostały przyłączone do Lublina. Mieszkańcy tej części miasta świętowanie jubileuszu rozpoczynają w niedzielę
Myli się jednak ten, kto sądzi, że historia Bronowic zaczęła się sto lat temu. Pierwsza wzmianka o nich pochodzi z 25 stycznia 1342 roku. W dokumencie króla Kazimierza Wielkiego, potwierdzającym sprzedaż Franczkowi z Moguncji wójtostwa dziedzicznego w Lublinie, gdzie wymieniona jest ,,wieś zwana pospolicie Bronowicą”.
- Nie wiadomo do końca, jaki pierwotnie Bronowice miały zasięg, na przykład, czy obejmowały również teren obecnego dworca PKP - wyjaśnia Hubert Mącik, miejski konserwator zabytków w Lublinie.
Jeszcze w okresie staropolskim Bronowice słynęły z kamieniołomów. Wydobywany w okolicy kamień był wykorzystywany m.in. do budowy okolicznych domów i kamienic czynszowych.
Decyzja, która zmieniła wszystko
Pociągiem do Lublina relacji Warszawa - Kowel można było dojechać od 1877 roku. Ta strategiczna decyzja o lokalizacji dworca kolejowego na zawsze zmieniła tę część miasta. Wokół dworca szybko zaczęły powstawać zakłady przemysłowe różnych branż. Na czele ze słynnymi Zakładami Mechanicznymi E. Plage i T. Laśkiewicz, w których najpierw produkowane były kotły, a potem samoloty i karoserie samochodowe.
Bronowice zostały przyłączone do Lublina jesienią 1916 roku, w czasie okupacji austriackiej. Miasto powiększyło się wówczas także o inne podmiejskie tereny: Wieniawę z Czechówką, część Rur, Tatary, Kośminek, Majdan Tatarski i Za Cukrownią. Powierzchnia administracyjna Lublina zwiększyła się trzykrotnie.
- W ciągu pierwszych kilkunastu lat XX wieku Bronowice znacząco zmieniły swój krajobraz. Mogło to wpłynąć na decyzję Henryka Sachsa (jeden z właścicieli Bronowic - dop. red.) o zbyciu dawnego folwarku - pisze Marek Stasiak z Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków w Lublinie. - Otoczone z wielu stron zabudową fabryczną i osiedlami robotniczymi dawne centrum folwarczne wiele straciło na atrakcyjności, utraciło cechy siedziby wiejskiej - dodaje Marek Stasiak.
Efekt?
Sachs zdecydował się sprzedać teren folwarku za symboliczną kwotę. W tym miejscu stanął najpierw drewniany kościół, przeniesiony z Pawłowa, a następnie murowana świątynia.
Kościół pw. św. Michała Archanioła, istniejący do dzisiaj, powstał w latach 1929 - 1938. Autorem projektu świątyni był Oskar Wiktor Sosnowski, doceniany warszawski architekt. Do dziś, po sąsiedzku, znajduje się budynek dawnego dworu Sachsów.
Balony nad parkiem
W sercu Starych Bronowic jest park Bronowicki przy ulicy Łęczyńskiej, założony w 1869 roku. Park zwany niegdyś Foksalem przechodził różne koleje. Bywał także w prywatnych rękach.
Od 1875 do 1894 roku park dzierżawili Wojdalińscy. W tym czasie w parku można było sobie pojeździć na wrotkach albo nauczyć się sztuki chodzenia na szczudłach.
- W latach 80. XIX wieku ,,ogród miejski Bronowice” zyskał sławę atrakcyjnego miejsca niedzielnych wycieczek, głównie rodzin z dziećmi, dla których organizowano urozmaicone zabawy, łącznie z puszczaniem balonu napełnionego rozgrzanym powietrzem - czytamy w Studium Kompozycyjno-Przestrzennym parku na Bronowicach, które znajduje się w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie.
W 1887 roku w parku Bronowickim został oddany do użytku drewniany letni teatr. Popularności tego miejsca zaszkodziła decyzja o lokalizacji w pobliżu miejskiej rzeźni. Wydobywające się z niej zapachy niezbyt sprzyjały wypoczynkowi na świeżym powietrzu. (Obecnie budynek z ulicy Bronowickiej, który powstał w 1889 roku, istnieje w przebudowanej formie i jest siedzibą szkoły.) Park Bronowicki został mocno zniszczony w czasie huraganu, który przeszedł nad Lublinem 20 lipca 1931 roku. W czasie II wojny światowej na terenie parku zostały zlokalizowane stanowiska artyleryjskie i skład amunicji. Wybuch, do którego doszło w 1944 roku, zniszczył okoliczne drzewa.